ارزیابی شاخص ها و میزان فرسودگی بافت های فرسوده در راستای تعیین اولویت های ساماندهی محلات فرسوده نمونه موردی: منطقه 3 شهر اصفهان

امروزه یکی از سیاست های اصلی شهرسازی کشور و چالش های شهرسازی معاصر ایران، مقوله بافت های فرسوده شهری می باشد. عدم توجه و رسیدگی به آن در گذر زمان منجر به افزایش سطح این بافت ها و خروج ساکنین بومی گشته است. در این بین آنچه مهم تلقی می گردد، موضوع شناسایی بافت های فرسوده براساس معیارها و شاخص های مناسب و شیوه مداخله متناسب با نوع فرسودگی می باشد. در بیش از 100 شهر ایران حدود 87 هزار هکتار بافت شهری فرسوده وجود دارد. شهر اصفهان به عنوان سومین کلان شهر ایران؛ دارای 3/2157 هکتار (حدود 13%) بافت فرسوده می باشد. منطقه 3 شهرداری اصفهان با مساحت 06/299 هکتار بافت فرسوده که بخش عظیمی از بافت تاریخی شهر اصفهان را شامل می گردد، توجه به بافت محلات این منطقه را دو چندان نموده است. این پژوهش از نظر هدف تحقیق کاربردی- توسعه ای و روش آن توصیفی- تحلیلی است؛ ضمن آن که در روند تحلیل آن از مدل «فرآیند تحلیل سلسله مراتبی» و تکنیک «سوات» بهره گرفته شده است. در راستای جمع آوری اطلاعات برخی از شاخص ها و همچنین سنجش میزان تمایل ساکنین محلات به مشارکت در ساماندهی محله؛ علاوه بر برداشت های میدانی و تهیه نقشه های مربوطه، با توجه به حجم نمونه بدست آمده از فرمول کوکران، 262 پرسشنامه در سطح محلات مورد مطالعه توزیع گردید. پژوهش حاضر با هدف تعیین اولویت های ساماندهی محلات واجد بافت فرسوده منطقه 3 و در راستای بررسی این فرضیه ها که علاوه بر سه شاخص کالبدی پیشنهادی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران (ریزدانگی، نفوذ ناپذیری و ناپایداری)؛ معیارهای زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، ساختمانی و خدماتی می توانند موجب فرسودگی محلات بافت قدیمی شوند و بین میزان، شدت و نوع فرسودگی و شیوه مداخله در محلات فرسوده رابطه وجود دارد؛ گام برداشته است. همچنین بیان می کند جهت تعیین اولویت های ساماندهی محلات فرسوده چه الگویی مورد استفاده قرار گیرد. لذا 6 معیار و 27 شاخص به عنوان شاخص-های اثرگذار در فرآیند فرسودگی معرفی و 24 شاخص آن بر روی 8 محله مورد مطالعه ارزیابی گردید. نتایج حاکی از آن بود که از میان 6 معیار اصلی، معیار کالبدی، ساختمانی، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی به ترتیب بیشترین تأثیر را در زمینه فرسودگی بافت محلات شهری داشته اند. به علاوه در مقایسه محلات با یکدیگر از منظر شاخص-های مذکور؛ محلات جویباره، شهشهان، سنبلستان، امامزاده اسماعیل، سرچشمه، نقش جهان، سرتاوه و احمدآباد به ترتیب رتبه یک تا هشت را از نظر میزان فرسودگی کسب کرده اند و اولویت اول و دوم شیوه مداخله هر یک متناسب با نوع فرسودگی بیان شده است. بنابراین می توان بیان کرد مجموعه عوامل کالبدی، ساختمانی، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی در شناسایی، نحوه مداخله و تعیین اولویت ساماندهی در بافت های فرسوده اثرگذار می باشند. در نهایت در راستای ارتقاء سطح کمی و کیفی بافت فرسوده محلات مورد مطالعه، راهکارهایی براساس میزان فرسودگی از نظر معیارها و شاخص ها و با توجه به رویکرد مشارکتی ارائه شده است.